Kitap
adı: Lyon’da Düğün
Yazar
adı: Stefan Zweig
Orijinal
adı: Die Hochzeit Von Lyon
Özgün
dili: Almanca
Anadilinde
1. Baskı: -
Okuduğum baskı: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 3. Baskı, 2018,
Çeviri: Gülperi Sert
Sayfa Sayısı: 50
“Lyon’da Düğün Fransız Devrimi sırasında yaşanan kargaşa ve zulüm günlerinde ölüme yaklaşan insanlara umut veren bir aşkın hikâyesidir. 1793’te kentte kurşuna dizilmeyi bekleyen karşı devrimcilerin toplandığı hapishane tuhaf bir nikâha sahne olur. İki Yalnız İnsan, acı çeken iki çaresiz insanı buluşturur. Birinin yüreğinden kopan çığlık diğerininkinde karşılık bulurken, farkında olmadan birbirlerinin yıllar süren yalnızlığına son verirler. Wondrak ise yazarın savaş karşıtı yapıtlarından biridir. Bohemya’nın küçük bir kentinde çirkinliğiyle sürekli alaya maruz kalan bir kadın tecavüze uğradıktan sonra doğurduğu çocuk sayesinde yaşama tutunmuştur, ama patlak veren Birinci Dünya Savaşı yüzünden oğlunu askere alarak ondan koparmaları söz konusudur. Zweig bu öykülerde toplum dışına itilmiş karakterleri üzerinden insanlık durumunu analiz eder. Karakterlerinin başlarından geçenler “yazgı” değil, insanlığın iflasının sonucudur.” (Zweig 2018: Arka Kapak Yazısı)
****
Stefan Zweig kitaplarını hep
sevmişimdir, beni bambaşka boyutlara götürür. Bir cümle kurar Zweig, yalnızca
olay örgüsünün devamlılığını sağlayacak kadar basit bir cümle gibi görünür ilk başta;
halbuki iki dünya savaşı görmüş birinin savaşa karşı isyanı, sessiz çığlıkları,
insanlığın çektiği acının ta kendisi vardır o cümlede. Bunu bazen iki genç
arasındaki aşkla, bazen anne oğul bağlılığı ve fedakarlığıyla, bazen ise nihai
kaderi toplum tarafından dışlanmak olan mahsun bireylerin birbirlerini bulup
acılarını tanımasıyla ve birbirleirne iyi gelmesiyle süregelen hikâyelerle
anlatır okuyucusuna. İşte bu kitap da onlardan biri. Kitabı okuyunca işte
edebiyat böyle bir şey olmalı da dedim, kısa soluklu ve karmaşık olmayan
hikâyelerine dolu dolu insanî duygular sığdırdığı için, gözlerimi boşluğa dikip bakmama da neden oldu her bir hikâye.
Yazarın bu kitabın içinde üç adet kısa
hikâye mevcut, bunlar sırasıyla “Lyon’da Düğün”, “İki Yalnız İnsan”, ve
“Wondrak” olup kitap ismini içindeki ilk hikâyeden almış. Hepsi de naif ve
sıkılmanın mümkün olmadığı bir akıcılıkta okunuyor. “Lyon’da Düğün” en vurucu
olanı, “Wondrak” ise en uzun ve dolu olanı.
Benim en sevdiğim öykü ise “İki Yalnız
İnsan” oldu, en kısa olanı ama sırf sayfa sayısı değil kasdettiğim kısalık,
hikâyenin içinde geçen zaman aralığını temel aldığım zaman da en kısa hikâye
olan “İki Yalnız İnsan” kitabın nadide parçası bence. Kitabı okuyanların büyük
çoğunluğunun diğer iki hikâyeden daha çok etkileneceğini sanıyorum, yine de
bazılarımız İki Yalnız İnsan’ı çok sevmiş olmalıyız. Bazen tek bir an veya tek
bir günlük bir yazının başkahramanlarıyla empati kurduğun zamanlar vardır;
hayatının ve duygularıının doludizginliği veya belirsizliğine, insanlara karşı
duyduğun güvenin ellerinden yitişine tekabul eden günlere ve gecelere denk
gelmiştir hani o yazıyı okuman, işte benim için “İki Yalnız İnsan” böyle bir
zamana denk geldi ve panzehir etkisi yarattı ruhuma. Kimbilir, belki bir gün
bir başkasına da o küçücük hikâye doğru zamanda karşısına çıkarak iyi gelir...
Zweig novellalarının ve öykülerinin hepsinin sahip olduğu güçlü bir yanı var. O da karakterlerin iç dünyasını önümüze eşsiz bir açıklıkta sermesi. Zweig’ın yarattığı hemen hemen her ana karakterle bir bütün olabiliyorsun okurken, bu bahsettiğim değerli bir şey. Evet, kesinlikle bu değerli bir şey...
Bu kitaptaki üç hikâyede de savaşın sıradan insanların
hayatları üzerindeki vurucu etkisi ana tema olmakla beraber yazarın kendisi de
iki dünya savaşını da gördüğü için savaştan iyice bıkmış ve savaşın insanlık
için vahim bir eylem olduğuna inanmış, ardından daha fazla bu dünyaya
dayanamayıp ikinci eşi ile birlikte intihar etmiştir. Öykülerinde de bu
konudaki hassasiyeti ve taraf gözetmeksizin ülkeler arası savaşların kötülüğünü
oldukça edebi ve naif bir şekilde gözler önüne sererek, söz konusu savaşların yıkıp
geçtiği suçsuz insanların kendilerini ait hissetmedikleri savaşlar ve yok
edişler yüzünden kayıp giden umutlarına oldukça başarılı bir şekilde
değinmiştir. Okumanı içtenlikle tavsiye ederim.
LYON’DA DÜĞÜN
Fransız İhtilâli zamanında Lyon’da
devrim karşıtı insanlar tutuklanmaktadır ve idam edilmektedir, sorgusuz
sualsiz, öyle alalade ve alaaecele, kurumuş bir otu topraktan ayırırcasına
öylesine... bu insanlara yakalanmalarının ardından yalnızca bir gece veirlir.
Zweig buna ölümden bir gece çalmak diyor, ölümden bir geceliğine bir oda
çalmak... Tutuklanan insanlar bir odaya hapsediliyor, bir sürü insan küçücük,
karanlık bir odada ertesi günkü idamlarını bekliyor. Ne bir çırpınışi ne bir ağlama,
öyle bekliyorlar ki, hani üstüste birçok darbe alan insanlar artık
hissizleşirler ya,işte öylesine bir köşede beklliyorlar. Ölümü beklemek hiç bu
kadar korkutucu bir sükut içermemiş olmalı. Ertesi gün idam edilen insanların
naaşları da sayıları çok oldduğu için, doğrusu lülerine bile saygı
duyulmadıkları için gömülmek yerine Rhône Nehri’ne bırakılmaktadır.
Tutuklananlardan biri de yeni
nişanlanan Robert. Nişanlısı bu durumu öğrenince gidip üst makamlara
yalvarıyor, onu serbest bırakmaları için ama nafile. Kıza Robert’ın öldüğünü
söylüyorlar, aslında Robert o sırada ölümden önce ona verilen son gecede o
karanlık odada, idamı bekleyen diğer insanlar gibi bir köşeye çekilmiş
oturuyor. Nişanlısının öldüğünü duyan kız ise buna anında inanır ve yıkılır. Artık
korkacak bir şey kalmamıştır onun için, bu yüzden karşısındaki insana o anda
takdir edilesi kadar sert ve güçlü ithamlarda bulunmuş ve hâliyle o da aynı
odaya gönderilmiştir, ertesi gün idam edilmek üzere. O karanlık odada, Robert
ve nişanlısı genç kız karşılaşır ve şoka girerler, onların o anda şaşkınlıkla birirlerine sarılmalarıysa
ölümü bekleyen onlarca insanın o odada tekrar insani duygular hissetmelerini
sağlar. Ölecek olmaları umurlarında değildir artık, hem ne de olsa birbirleri
için yas tutmak zorunda bile değillerdir, aynı anda ölecekleri için ama kız
sevgilisiyle evli olarak tanrı karşısına çıkamayacağı için üzgün olduğunu dile
getirir.
“Hayır, o mutluydu, sonsuzca mutluydu, çünkü sevdiğiyle aynı saat
öleceğini biliyordu ve biri diğeri için yas tutmak zorunda kalmayacaktı.” (Zweig 2018: 8)
Aralarında idam edilmek üzere alıkonan
bir de papaz olduğu için ölümü bekleyen soğuk insan topluluğu bir anda bu iki
güzel insanı evlendirmeye karar verirler. Bir geceliğine de olsa ölümü hissizce
beklemek yerine, ertesi gün öleceğini o odadaki herkes bilmesine karşın,
içlerinde bir sıcaklık yeşerir herkesin ve neşeyle küçük bir nikâh merasimi
hazırlarlar. Orda burdaki bulduklarıylayaptıkları hazırlık yeterli olmuştur o
küçük ve karanlık ölümü bekleme odasının, gülümsemelerle aydınlatılması için.
Hatta genç kıza çiçeklerden taç bile yapar kadınlar. Papaz da nikâhlarını
kıyar. Tüm insanlar ertesi gün öleceklerini unutup, o iki gencin evliliğinden
kaynaklanan bir mutluluk yaşarlar. Odadaki bu insna kalabalığının verebileceği
tek düğün hediyesi ise, hapsedikleri yerinküçük oda kısmını boşaltıp gençlere
ayırmak ve onların bir gerdek gecesi yaşamalrını sağlamaktır. Nitekim öyle de
olur.
Ertesi gün hikâyede beklenen bir
sürpriz yaşanmaz. O odadaki herkes idam edilir ve bedenleri nehre bırakılır.
Yine de ölüme giderken hiçbiri umut dolu gülümsemekten kendilerini alamaz... Bu
da hikâyeni naif ve özel yanıdır.
İKİ YALNIZ İNSAN
Bir kadın var, çok çirkin olduğu için dışlanan, çevresi tarafından. İş yerindeki insanların hiçbir etkinlikte aralarına almadıkları ve “Çirkin Julia” dedikleri kız bu duruma içerleyen bir hayat geçirmektedir, hüzünlü ve mahzen. Bir de adam var, ayağında bir sakatlığı olduğu için o topluluk bir yerelere giderken yetişemeyen ve yalnız kalan. Yani bir adam ve bir kadın var, biri sakat, diğeri çirkin. Toplum tarafından dışlanmış insanlar nasıl hissederse öyle hisseden, öyle yaşayan insanlar. Sakat veya çirkin olmayan insanlar da böyle hissetmezler mi bazen? Hikâye de bundan ibaret zaten.
“...sessizlik vardı, suskun düşüncelerler konuşmaya başlayan bir sessizlik.” (Zweig 2018: 16)
Kız ağlarken adam yanına gelir, onun
üzüntüsüne ortak olur. İkisi aynı fabrikada çalıştıkları için birbirlerine tanıdık
insanlardır. Kızın hiç sevgilisi olmamıştır, adam da parasını vermeden kimseyle
birleşememiştir. Birbirlerine yüreklerindek buruklukları anlatırlar,
ruhlarındaki yaraları anlatırlar. Acılarını yarıştırmak değildir yaptıkları,
olsa olsa acısı anıdık birine rastlayınca kendini gizlemeden hüznünü
paylaşmaktır.
“Fakat birinin yüreğinden kopan çığlık diğerinde karşılık buluyordu, çünkü onların acıları akrabaydı.” (Zweig 2018: 19)
Sonrası mı? Sonrası, birlikte kalkıp
yürürler ve hikâye adamın kadına dokunmak için bir adım atmasıyla son bulur.
Hepsi bu, pek çok serüvenden de daha mahzun ve iyi gelen bir öykü adam ile
kızın acılarının birbirlerini çok iyi tanımasıyla birbirlerine iyi geldiklerini
hissetmeleriyle son bulur. Zaten acısı
ortak olanlar lâzım, birlikte yürümek için...
Bu iki yalnız ve dışlanmış insanın
mahzunluğu karşısında empati kurmamızı sağlayan ve birbirlerine iyi
geleceklerini anladığımızda hissettiğimiz huzurun sebebi olan Stefan Zweig’ın
kalemine sağlık.
“Kusurlarını görmeden birbirlerini anlamanın kör duygusu bu iki yalnız
insanın üzerine bir mutluluk gibi inmişti.” (Zweig 2018: 19)
WONDRAK
Wondrak çok dikkat çekici bir hikâye
bence. Anlatımının sadeliği ve açıklığı, üslubunun akıcılığı da okumaya merakla
devam etmemi sağlamıştı. Ruzena Sedlak isimli bir kadın yaşamaktadır Dobitzan
isimli küçük bir kentte. Yazılana göre bu kadının doğuştan itibaren yünde burnu
yok fakat burun delikleri vardır ve bu yüzden korkunç görünümlü bir yüze
sahiptir. İnsanlar ona tuhaf bakmaktadırlar haliyle. Çok da duygusal ve akıllı
olmadığı için Sedlak bu duruma içerlemezmiş, yalnıza içinde zaten çok da fazla
olmayan insan sevgisi iyice azalmıştır. Bu yüzden ormanın içinde, şehre 8
saatlik yürüme mesafesindeki bir evde yaşar, evin sahibinin işlerini yaparak
para kazanırmış. Ayrıca hayvanlarla da ilgilenir ve onları, kendisine kötü veya
rahatsız edici muamelede bulunmadıkları için olsa gerek, insanlara kıyasla pek
severmiş. Şehirdeki insanlar varlığını neredeyse unutmuşlar, zaten kendisi de
pek insan meraklısı olmadığı için bu hâlinden memnunmuş. Bir gün ormanda üç
kişi tarafından tecavüze uğramış ve hamile kalmış. Bu kısımda kadının bu
tecavüz olayından dolayı hiç sarsılmadığını, yalnızca sinirlenip işlerine devam
ettiğini, hayvanlarla ilgilenince de sinirinin de geçtiğini okuduğumda bir
hayli şaşırmıştı. Herhalde ilk kez Stefan Zweig kitaplarıyla ilgili bir şeyi
anlamsız buldum.
Doğan çocuğunu herkesten saklamış
çünkü insanlarla onu paylaşmak istemiyormuş Sedlak. Düşünsene, herkes ona
yadırgayan gözlerle bakıyor ama doğurduğu evladı insan olarak ucun süre
yalnızca annesini gördüğü için onu hiç yadırgamadan normal anne-oğul bağı
kuruyor. Doğal olarak Sedlak’ın sevdiği tek insan, oğlu Karel Sedlak olmuş ve
belli ki bu çocuk kadına çok iyi gelmiş fakat belediyedeki insanlar durumu
öğrenince çocuğu nüfusa kaydettirmesi için onu zorlamışlar. Sedlak oğlunu
kimseyle paylaşmak istemediği için itiraz etse de sonunda oğlunun kimliğini
çıkartmak zorunda kalmış. Hâl böyle olunca Karel okul çağına gelince okula
gitmeye başlamış. Annesi oğluna o kadar düşkünmüş ki onu görmek için her gün
saatlerce yol yürür ve oğluna kavuşurmuş. Hikâye boyu Sedlak’ta gördüğüm net
duygu şu, Sedlak’ın istediği tek şey oğlunun yanında olması bu hayatta.
Derken dünya savaşı başlamış ve artık
18 yaşına gelen Karel de birliğe çağrılmış. Sedlak, herkese aşırı hırçın
davranan bir insan olmasına rağmen oğluna o kadar korumacı ki, sadece ve sadece
oğlunun yanında olmasını istiyor; oğlu doğduğundan beri bu böyle. Şimdi böyle
bir kadın, oğlu askere çağrılınca ne yapar? Evet, o da tahmin ettiğin şeyi
yapmış. Ordunun çağrısı üzerine oğlunu ormana saklayan Sedlak, oğlunun
bulunmaması için elinden geleni yapmış ki zaten onun oğlu için olan bu çabası
hikâyeyi ve Karel’i baştan sona kuşatan bir gökkuşağı adeta.
Hikâyenin sonunda askerler Karel’i
ormanda bulup yakalamışlar ve Sedlak çılgına dönmüş fakat nezarethanede oğlunun
yanındaki odada olduğunu hissetmek bile ona öylesine büyük bir teselli
veriyormuş ki böylesinde bir bağlılığı okumak okuyucuyu yeterince etkiliyor.
Tabii, elden ne gelir? Karel’in orduya alınması gerekmiş ve Sedlak da yavaş
yavaş sakinleşmiş.... Bana kalırsa dışarıdan
görülen o sakinleme hâli bir durgunluktan fazlası ve bağırıp çağırmaktan daha
acı verici....
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder