DOSTLUK ÜZERİNE

Kitap adı: Dostluk Üzerine 

Yazar adı: Cicero

Orijinal adı: Laelius, De Amicitia

Ülke: Roma Cumhuriyeti

Özgün dili: Latince

Anadilinde 1. Baskı: MÖ 44

Okuduğum baskı: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 3. Baskı, 2019, 

Çeviri: C. Cengiz Çevik       

“Öncelikle sadece iyi insanlar arasında dostluk olabilir.” (Cicero 2019: 8)

Cicero’nun Dostluk Üzerine kitabı hepimizin bu hayatın önemsiz detaylarında boğulurken unuttuğu esas değerleri hatırlatan değerli bir esermiş, okuyunca anladım. Laelius’un iki damadına dostluk üzerine anlattıklarını içeriyor kitap son sayfasına kadar, başlarda damatlarının sorduğu sorularla da yön veriliyor konuya. Milattan önce Laelius’un ağzından çıkan sözler, 21. Yüzyıl için kaybetmek üzere olduğumuz su değerinde, toprak değerinde, doğa değerinde...      

    “Zira böyle bir dostluk akrabalıktan üstündür, akrabalıktan kaynaklanan iyi niyet yitirilebilirse de, dostluktan kaynaklanan iyi niyet yitirilemez. İyi niyet ortadan kalkınca dostluk adı da yitirilir, ama akrabalık kalır.” (Cicero 2019: 8)

Dostluk denen kavramın bu dünyada, bilgelik hariç, insanoğluna verilen en kıymetli değer olduğunu savunan Laelius, dostluğun kurulabilmesi için başta erdemin olması gerektiğini üzerine basa basa vurguluyor. Sevgi var bir de, dostluk (amicitia) kelimesi latince de sevgiden (amor) türetilmiş mesela.

“... insanlara bilgelik hariç, dostluktan daha iyi bir şey verildiğini sanmıyorum.” (Cicero 2019: 9)

“Erdemin iyinin en üst mertebesi olduğunu düşünenler haklıdır, erdem dostluğu doğurur ve korur, erdem olmadan dostluk kurulması imkânsızdır.” (Cicero 2019: 9)

 

Güzel anlarımızı anlatabileceğimiz bir dostumuz yoksa o güzel anların hiçbir tadı kalmadığından bahsediyor Laelius ki bu da maddeler üzerine kurulu bu dünyada kaybetmememiz gereken en önemli ayrıntı belki de.  Bu konu beni çok etkilemişti okurken çünkü bu kitabı okumadan bir süre önce hayatımda ilk kez uçağa binmiştim ve hiç görmediğim bir yere kısa bir tatile gitmiştim fakat en yakın arkadaşımla aram bozuktu dolayısıyla çok mutlu olmam gereken bu anları ona anlatamadığım için anlamlar azalıyordu hayatımda... Sonradan Cicero’nun bu kitabı elime geçtiğinde, yazarın ne demek istediğini anladım. Eğer bu satırları okuyorsan lütfen sen de anla, çok geç olmadan...

 

“Dostluğun ilk kuralı şu olsun: Dosttan onurlu şeyler isteyelim ve dostlar için onurlu şeyler yapalım. Bizden yardım istenmesini beklemeyelim, yardımımız her zaman hazır olsun, tereddüt bizden uzak olsun, cömertçe öğüt vermeyi göze alabilelim. Dostlukta iyi öğüt veren dostların otoritesi sarsılmasın, dost otoritesini sadece açık bir dille değil, aynı zamanda durum gerektirdiğinde sert bir şekilde uyarmak için de kullansın ve bunu kullandığında ona boyun eğilsin.” (Cicero 2019: 18)

 

Dostluğun kuralları var, Laelius’un ağzından okuduğumuz. Örneğin günümüzde artık insanların bitmek tükenmez egolarının engel olduğu dost tavsiyesi... Birgün olur da yapayalnız kalırsa insanoğlu, o vakit idrak eder önemini, dostunun tavsiyeleri ve eleştirilerinin... Geç olmadan kavrıyorsak dostun dilinden dökülenlerin kıymetini, ne mutlu bizlere. Bunda bazen sekteye uğruyorsak ki bence bu kuvvetle muhtemel başımıza gelebiliyor, Cicero milattan önceden gönderdiği satırlarda özetlemiş bize yapmamız gerekenleri.

 

“Katı erdemi ve âdeta demir gibi olmayı arzulayanların sözü dinlenmesin, birçok durumda böyle olunsa bile, dostlukta yumuşak ve kırılgan olunur, öyle ki iyi günlerde dostluk daha da genişler, kötü günlerde ise daha da güçlenir. Bu yüzden dost için sıkça hissedilen sıkıntı dostluğu yaşamdan söküp atmayı gerektirecek kadar büyük değildir, keza kaygılara ve dertlere neden oluyorlar diye, erdemlerden de vazgeçilmez.” (Cicero 2019: 20)

 

Kitaba dair değinmek istediğim bir diğer öğüt ise şu çıkarcılık meselesi: Gerçek dostun ettiği yardımı kabul etmek ile sırf fayda sağlamak için kurulan dostluk arasında aslında çok basit bir ayrım var. İlki gerçek, ikincisi yalan.

“...dostluk faydanın değil, fayda dostluğun peşinden gelir.” (Cicero 2019: 21)

Öte yandan dostumuz için erdem ve de değer yargılarımızın sınırlarını zorlamayacak derecede tolerans gösterebileceğimizi de eklemiş. Bunlar kulağımıza küpe olmalı fakat en önemlisi de dostluktaki zorlukların dostluğu bitirmemesi gerektiğini anlattığı satırlar bence. Dostlar arasında sorun olması, dostluğu bozmamalı, bilakis güçlendirmeli. Günümüzün iki günlük dostluklarına verilebilecek en net cevap belki de.

 

“Dostluğa şu sınırların çizilmesi gerektiğini düşünüyorum: Dostların karakterleri düzgün olsun, öyle ki aralarında her konuda, düşüncelerinde, isteklerinde istisnasız bir ortaklık olsun. Talihten ötürü olur da dostların yaşamını ve şöhretini etkileyen bazı olaylarda, pek doğru olmayan isteklerine yardımcı olmak gerekirse, doğru yoldan büyük bir rezalete yol açmayacak şekilde sapılabilir. Sonuçta dostluğa bir dereceye kadar böyle bir hak tanınabilir.” (Cicero 2019: 24)

 

Ve benim için en önemli satırlar:

“...kişi ne dostuna suçlama yapılmasından hoşlanır ne de suçlamalara inanır, tüm bu hususlar bu noktaya kadar ele aldığım sarsılmazlıkla ilgilidir. Böylece baştan beri söylediğim şu ilke doğrulanmış oluyor: Sadece iyi insanlar arasında dostluk olabilir.” (Cicero 2019: 26) 

Eğer karşınızdaki kişi sizin gerçek dostunuzsa sizi ona kötülemeye çalışanlara şans tanımayacaktır. Zira tanıyorsa, dostluğunuzu sorgulamanızda fayda var... emin olun, bunun örnekleri hepimizin hayatının bir döneminde karşısında çıkıyor. Eğer size, onun mantıklı açıklamaları karşısında senin bir sözün yeter diyebiliyorsa, ki siz de aynısını ona söylebiliyorsanız, o dostluğu elinizde sıkı sıkı tutun...

 “Hüzünlü ve katı duruşun her koşulda bir ciddiyeti vardır, ancak dostluğun daha yumuşak, daha cömert, daha tatlı ve her tür nezakete ve sokulganlığa daha açık olması gerekir.” (Cicero 2019: 27)

Birlikte tuz yediğiniz (zorluklar yaşadığınız) ve hâlâ kaybetmediğniz, eksilmediğiniz dostluklarla yaş almanız ve bu kitabı edinip okumanız dileklerimle...

“Dostluk görevinin yerine getirilebilmesi için birlikte birçok kez tuz yemek gerekir.” (Cicero 2019: 27)